Atlantische Onderwijsconferentie 2024

The Weaponization of Everything

Oorlogsvoering op nieuwe terreinen in de samenleving

Op woensdag 20 maart 2024 organiseerde de Atlantische Commissie haar jaarlijkse onderwijsconferentie. Deze editie, die plaatsvond in het historische Paushuize te Utrecht, had als thema: ‘The Weaponization of Everything. Oorlogsvoering op nieuwe terreinen in de samenleving’.

Deelnemende docenten waren ’s ochtends getuige van vier prikkelende lezingen over diverse, onconventionele wijzen waarop hedendaags oorlog gevoerd wordt. Na een openingswoord van dagvoorzitter Hans Luyendijk trapte Bart Wielders, PhD-onderzoeker bij de Nederlandse Defensie Academie, af met een reflectie op het gebruik van migratiestromen als ‘wapen’. Wielders legde uit dat het gebruik van migranten als pressiemiddel – in academische kringen aangeduid als coercive engineered migration – van alle tijden is, maar dat zowel statelijke als niet-statelijke actoren er mede door modernisering in slagen om dit cynische politieke instrument op alsmaar nieuwe manieren in te zetten. Met verschillende casussen werd gedemonstreerd hoe de ingenieurs van dit middel andere landen onder druk (proberen te) zetten, hoe landen die ermee geconfronteerd worden uit verscheidene reactiealternatieven kunnen kiezen en hoe (vaak kwetsbare) migranten op schrijnende wijze de dupe worden van het politieke spel waar zij onderhevig aan worden gemaakt.

Vervolgens sprak dr. Jeroen Warner (Wageningen University & Research) over de ‘weaponization of water’. Warner stelde dat de wateroorlogen waar (steeds) frequent(er) voor wordt gewaarschuwd uiterst onwaarschijnlijk zijn: hoewel water wel degelijk wordt ingezet als instrument tijdens gewapende conflicten, gaan oorlogen in essentie vrijwel nooit om water zelf. Niet de totale hoeveelheid van water, maar de infrastructurele verdeling ervan is een bron van onrust. Zodra water een pion wordt in een strijd, is het dan ook vaak waterinfrastructuur (met name in de vorm van dammen) die doelwit wordt. Internationale instituties, nauwe samenwerking en innovatie dienen daarbij als beste bescherming tegen dergelijke dreigingen.

Tenslotte rondden prof. dr. Jaap Verheul en dr. Peter van der Heiden (Radboud Universiteit) het ochtendprogramma af met presentaties over ‘the weaponization of information’. Verheul en Van der Heiden belichtten daarbij (de geschiedenis van) complottheorieën en de Russische desinformatiecampagnes bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen in 2016. Verheul nam het publiek mee op een tocht langs de vele uiteenlopende complottheorieën die zich door de eeuwen heen door de Verenigde Staten hebben verspreid, en besteedde daarbij aandacht aan definities van mis- en desinformatie en moderne percepties van kennis. Peter van der Heiden ging dieper in op hoe landen desinformatiecampagnes opzetten om verkiezingen elders te beïnvloeden aan de hand van verschillende voorbeelden. Hoewel Russische inmenging in de Amerikaanse verkiezingsstrijd tussen Hillary Clinton en Donald Trump de centrale casus van zijn uiteenzetting vormde, nam Van der Heiden ook Europa en het huidige Amerikaanse verkiezingsjaar mee in zijn verhaal. Het publiek kreeg de kans om aan iedere spreker uitgebreid vragen te stellen, en maakte daar energiek en volop gebruik van.

Na de lunch in de Koninginnekamer ving het middagprogramma aan. De deelnemers splitsten zich op in twee groepen en namen deel aan twee interactieve workshops. Een workshop van TILT gaf op bijzondere wijze voorlichting over radicalisering, desinformatie en manipulatiestrategieën. Deelnemers speelden een op radicaliseringspreventie- en interventie gericht digitaal spel waarin zij zich in de positie moesten plaatsen van iemand die als doel heeft om individuen te isoleren en radicaliseren. Doel van het spel was om – vanuit een ongewoon perspectief – de psychologie achter (online) manipulatie en radicalisering bloot te leggen.

In de tweede workshop werd het Model NATO simulatiespel gespeeld. Dit spel is recentelijk door de Atlantische Commissie en TerInfo ontwikkeld voor middelbare scholen. Tijdens het spel bootsten deelnemers, ieder in de rol van een NAVO-land, een vergadering van de Noord-Atlantische Raad na die als doel had om tot een unanieme verklaring te komen. Deze dreiging moest een fictieve crisis het hoofd bieden. Het spel, dat leerlingen laat kennismaken met de NAVO, is onderdeel van het ‘lespakket 75 jaar NAVO’ waar ook een gratis verkrijgbare lesmodule deel van uitmaakt. De borrel die op de workshops volgde, bood tenslotte ruimte tot afsluitende interactie en reflectie – er was na het volle dagprogramma immers meer dan genoeg om over na te praten. De Atlantische Commissie dankt alle sprekers en deelnemers voor hun aanwezigheid tijdens de Atlantische Onderwijsconferentie.