Van 14 t/m 18 oktober vond de Baltische Studiereis voor docenten plaats (georganiseerd in samenwerking met reisbureau Drietour). Met 16 docenten en twee begeleiders dompelden we ons in Riga en Tallinn onder in de thema’s geopolitiek, (digitale) weerbaarheid en burgerschap.

Op de vraag ‘voel je je veilig hier?’ formuleerden de Letse leerlingen van de ‘Rīgas Centra humanitārā’ middelbare school antwoorden die Nederlandse leerlingen (of hun ouders en docenten) zich lastig zouden kunnen voorstellen. ‘Degenen die niet bang zijn voor oorlog, verkeren simpelweg in een ontkenningsfase’, zo antwoordde een leerlinge. Haar klasgenote bekende dat het lastig is om ‘gewoon’ naar school te gaan met de grote dreiging die de Letten boven het hoofd hangt, terwijl weer een ander juist haar diploma wilde behalen om zo snel mogelijk met haar familie naar een ander land te kunnen verhuizen  (lees: vluchten) zodra het misgaat. De leerlingen spraken over het ’s nachts wakkerschrikken van onweer denkende dat ‘de oorlog’ is uitgebroken en over de noodzaak voor jonge vrouwen om (net als hun mannelijke leeftijdsgenoten) met wapens om te kunnen gaan. Tegelijkertijd schakelden ze net zo makkelijk over naar luchtige, alledaagse onderwerpen die jongeren overal kenmerken. Het gesprek was tekenend voor de indrukken die we opdeden tijdens onze reis: indrukken van twee dynamische, eigenzinnige Europese landen waarin het leven doorgaat, maar waar de diepdonkere wolk van Russische dreiging tegelijkertijd nooit volledig wegtrekt.

Goed ingelezen vertrok de groep op 14 oktober naar Riga. 16 aardrijkskunde-, economie-, maatschappijleer/wetenschappen- en geschiedenisdocenten maakten deel uit van de groep. Hun diversiteit aan achtergronden verrijkte de gesprekken die we voerden met een interessante pluraliteit aan perspectieven en vragen. Deze diversiteit kwam meteen treffend naar voren bij de stadswandeling die we op de eerste dag maakten, waarbij de deelnemers in hun ‘docentenrol’ traden en per stop steeds weer een ander iets vertelde over de historische plek waar we ons bevonden.

De volgende ochtend bezochten we de hierboven reeds omschreven school. Met een bevlogen jonge docente en een groep perfect Engelssprekende leerlingen spraken we zoals gezegd over de geopolitieke dreiging, maar ook over de verschillen tussen onze onderwijsstelsels, de nieuwe regels omtrent Russischtalig onderwijs in Letland en de algehele sfeer op de in het hartje van Riga gelegen school. Na het schoolbezoek bezochten we het voormalige hoofdkwartier van de KGB – in Riga beter bekend als de ‘Cheka’ – waar we werden rondgeleid door o.a. de verhoorkamers, diverse piepkleine en/of overvolle cellen en een executieruimte. De inhumane behandeling van (voornamelijk politieke) gevangenen leidde voor veel van hen – naast de trauma’s van de wrede gevangenneming zelf – tot deportatie naar plekken als Siberië of zelfs de dood.

Met het nodige om te verwerken staken we de Daugava over voor een bezoek aan de residentie van de Nederlandse ambassadeur in Letland. Met ambassadeur Carl Peersman en luitenant-kolonel Lars Flink van het NATO Strategic Communications Centre of Excellence bespraken we ter afsluiting van ons programma in Riga een grote reeks aan belangrijke, actuele onderwerpen: van de geschiedenis en huidige samenleving van Letland en het bestrijden van hardnekkige digitale desinformatie tot de Nederlandse aanwezigheid en belangen in de regio en onze eigen weerbaar- en paraatheid (in de samenleving én het onderwijs), er was aan waardevolle inzichten geen gebrek.

De volgende ochtend vertrokken we per bus naar Tallinn, waar we na ruim vier uur rijden – en tussenstops aan de Lets-Estse grens en in Pärnu, de vierde stad van Estland – arriveerden. Na aankomst werden we hartelijk ontvangen in de Nederlandse ambassade in Estland, waar plaatsvervangend ambassadeur Linda Piersma ons voorzag van een scherpe doch genuanceerde scene-setter. Ze schetste een evenwichtig beeld van Estland en hielp ons op die manier om al snel na aankomst de verschillen (en overeenkomsten) tussen Estland en Letland te kunnen ontwaren. Vervolgens konden deelnemers op eigen wijze kennismaken met (de prachtige oude stad van) Tallinn.

Op vrijdagochtend namen we het openbaar vervoer naar Rocca al Mare, een private – en fraai gelegen – school net ten westen van het stadscentrum. We begonnen het bezoek met een les nationale defensie (ook een vak in Letland) door een militair van de Kaitseliit, een omvangrijk vrijwilligerskorps dat gelieerd is aan het Ministerie van Defensie en zich inzet voor de Estse veiligheid. De leerlingen legden ons in groepjes uit welke desinformatie- en digitale weerbaarheidsopdrachten zij op hun laptops moesten doorlopen. Nadat de bel klonk doken we met twee docenten dieper in het onderwijs op de school – en wat wij er zelf van zouden kunnen leren. We spraken over leerlingen (en andere groepen) die steeds minder het nieuws lezen en de politiek volgen (een probleem dat Estland deelt met Letland, waar het opkomstpercentage bij verkiezingen eveneens erg tegenvalt), over de toepassing van AI in het onderwijs en over het experimenteren met ‘independent study days’ die leerlingen moeten helpen om hun tijd beter en zelfstandiger in te delen.

Na een rondleiding en lunch op de campus van Rocca al Mare – leerlingen uit alle jaarlagen én docenten lunchen er samen – reisden we terug naar de binnenstad, waar we het Vabamu Museum van Bezettingen en Vrijheid bezochten. We begonnen er met een interactieve workshop over desinformatie, waarbij diverse methodes om (in een AI-tijdperk) informatie te factchecken aan bod kwamen. Aansluitend kregen we een uitgebreide rondleiding door het museum: aan de hand van persoonlijke verhalen deden we lessen op over de diverse bezettingen waar Estland de afgelopen eeuw onder heeft geleden, en hoe deze littekens – zowel voor etnisch-Estse nabestaanden als de omvangrijke Russischtalige minderheid in het land – doorwerken in het heden.

Met veel nieuwe vragen maar ook een hele hoop antwoorden (en de nodige inspiratie voor in het klaslokaal) keerde de groep de volgende dag huiswaarts. Velen voelden zich na de studiereis een stuk meer verbonden met de Letten en Esten, mede-Europeanen die er ondanks enorme tegendruk in zijn geslaagd om vanuit het zelfbeschikkingsrecht tot volwaardige (en zelfs bewonderenswaardige) EU- en NAVO-landen uit te groeien. De Baltische staten voelen voor velen nu een stuk bekender en dichterbij, en voor deze waardevolle uitkomst – en de geslaagde Baltische Studiereis in het algemeen – zijn we alle gastheren- en vrouwen én de deelnemers zeer dankbaar.