‘Met of zonder Erdogan treedt Zweden toe tot de NAVO’

Turkije maakt zich opnieuw op voor de presidentsverkiezing. Nadat geen van de kandidaten het benodigde aantal stemmen wist te behalen, volgt er een tweede ronde. Op 28 mei is duidelijk wie er als winnaar uit de bus komt. Wordt het opnieuw president Erdogan of weet oppositiekandidaat Kilicdaroglu te verrassen? Samen met Marjanne de Kwaasteniet, oud-ambassadeur in Turkije, blikken we vooruit: wat kunnen we verwachten van de uitkomst en wat betekent dit voor de NAVO en Europese Unie?

Het had weinig gescheeld of er was géén tweede ronde aan te pas gekomen: Erdogan behaalde in eerste instantie 49,5 procent van de stemmen tegenover 45 procent door oppositiekandidaat Kilicdaroglu. Omdat een kandidaat echter minimaal 50 procent van de stemmen moet krijgen om te kunnen winnen, komt er een tweede ronde aan te pas. De Kwaasteniet was verrast door de uitslag: ‘Ik had verwacht dat de percentages dichter bij elkaar zouden liggen. Veel opiniepeilingen lieten van tevoren zien dat Kilicdaroglu een betere kans zou maken.’

Doorslaggevende stem?

In de volgende ronde doet de derde kandidaat, de nationalistische Sinan Ogan, niet mee. Hij was goed voor ruim 5 procent van de stemmen. Het is dan ook de vraag naar wie zijn kiezers zullen uitwijken en of dit de uitslag kan bepalen. ‘Ogan heeft zijn steun uitgesproken voor president Erdogan. Eerder  gaf hij al aan dat zijn steun naar de kandidaat zou gaan die die tegen ‘terrorisme’ is. Het is een cryptische uitspraak, maar mogelijk doelde hij toen met name op de Koerden. De Koerdische partij HDP steunt Kilicdaroglu en dat heeft waarschijnlijk de doorslag gegeven voor Ogan om Erdogan te steunen’, aldus De Kwaasteniet. ‘Het nog maar de vraag of zijn kiezers hem hierin zullen volgen: die steunen eigenlijk een gelegenheidscoalitie van ultranationalistische partijen, maar niet per se Ogan. Nu hij zijn steun heeft uitgesproken voor Erdogan, zie je al dat een aantal van die ultranationalistische partijen zijn oproep om op Erdogan te stemmen niet steunen en uitwijken naar Kilicdaroglu.’

Campagne posters van president Erdogan en oppositiekandidaat Kilicdaroglu in Istanbul, 3 mei 2023. Foto: Shutterstock / tolga ildun

Turks buitenlandbeleid

Volgens De Kwaasteniet is er tussen Erdogan en Kilicdaroglu sprake van een fundamenteel verschil en staat Turkije met de verkiezingen dan ook op een kruispunt: als Erdogan opnieuw wordt verkozen, betekent dit doorgaan op de weg die Turkije de afgelopen decennia is ingeslagen. Het risico bestaat dat het land zich verder ontwikkeld tot een ‘iliberal democracy’. Kilicdaroglu daarentegen pleit voor hernieuwde aandacht voor – en ondersteuning van – onafhankelijke rechtspraak, democratie en mensenrechten.

Hierdoor is er ook een verschil in het buitenlandbeleid dat beide politici voor ogen hebben. De Kwaasteniet: ‘Erdogan staat voor leaders diplomacy. Hij bepaalt zelf in grote mate hoe het buitenlandbeleid wordt vormgegeven en hoe Turkije zich positioneert. Kilicdaroglu wil hiervan af en pleit voor een prominentere rol voor instituties als het ministerie van Buitenlandse Zaken en Defensie. Ook zoekt hij naar een hernieuwde samenwerking met de NAVO en de Europese Unie. Een meer op instituties gebaseerd buitenlandbeleid is betrouwbaarder omdat het minder door individuele keuzes kan worden gewijzigd’.

Europese Unie

De relatie tussen de Europese Unie en Turkije is de afgelopen jaren bekoeld: de besprekingen over het Turkse EU-lidmaatschap liggen sinds 2019 stil en Turkije raakt steeds verder van de EU verwijderd. Welke kandidaat ook wint, volgens De Kwaasteniet is het niet realistisch dat op korte termijn de gesprekken worden hervat: ‘Een innige politieke band met de EU ligt politiek te gevoelig. Maar met Kilicdaroglu zal er ongetwijfeld toenadering plaatsvinden, omdat de EU Turkije zal willen steunen in de wens te hervormen op het gebied van democratie en rechtstaat.’ De EU kan hiervoor, aldus De Kwaasteniet, de zogenaamde IPA-gelden vrijmaken: dit zijn speciale financiële middelen om kandidaat- EU-lidstaten hierin te helpen.

Ook als Erdogan de verkiezingen wint, zal de samenwerking gezocht moeten worden en zijn beide partijen afhankelijk van elkaar: Een voorbeeld noemt De Kwaasteniet de Syrische vluchtelingenproblematiek: ‘Erdogan en Kilicdaroglu hebben in hun campagne meermaals aangegeven niet langer de vele miljoenen vluchtelingen op te willen vangen. Ze kunnen niet terug naar Syrië en de EU-lidstaten willen ze ook niet binnenlaten. De EU zal daarom Turkije moeten blijven steunen bij de opvang en integratie van de Syrische vluchtelingen. Maar de gezamenlijke migratie agenda is breder.

NAVO

Ook binnen de NAVO is de relatie met Turkije de afgelopen tijd onder spanning komen te staan. Zo kocht Turkije een Russisch luchtafweersysteem en mocht het land niet langer deelnemen aan het F35-programma. Daarnaast steunt het land de sancties tegen Rusland niet. ‘Turkije ziet zich als regionale macht en wil daarom een eigen koers varen. De Turkse economie is momenteel zwak en profiteert sterk van Russische energie, toeristen, investeringen in vastgoed en van export naar Rusland. Ook Kilicdaroglu zal daarom geen sancties tegen Rusland willen instellen.’

NAVO secretaris-generaal Jens Stoltenberg op bezoek bij de Turkse president Recep Tayyip Erdogan, 16 februari 2023. Foto: Flickr / NATO North Atlantic Treaty Organization

Een ander gevoelig punt is de blokkering van het Zweedse NAVO-lidmaatschap door Turkije. De Kwaasteniet gaat er echter van uit dat de kans groot is dat Zweden nog vóór de NAVO-top in Vilnius op 11 en 12 juli toetreedt. Volgens De Kwaasteniet zal Kilicdaroglu, als hij wint, de toetreding direct willen ratificeren. Omdat de partij van Erdogan een meerderheid in het parlement heeft bestaat volgens haar de kans dat dit nog even wordt getraineerd maar dat er uiteindelijk mee wordt ingestemd. De kwestie blijft volgens De Kwaasteniet een bilateraal probleem dat eigenlijk niet in een multilaterale omgeving mag worden uitgespeeld. De Kwaasteniet: ‘Turkije moet duidelijk worden gemaakt dat dit niet langer kan blijven liggen en dat het bondgenootschap ‘door’ moet. Het collectieve belang staat voorop. Zweden zal toetreden tot de NAVO, het is enkel de vraag wie er zijn goedkeuring geeft: Erdogan of toch Kilicdaroglu. Dat leren we op 28 mei.’

Foto: Shutterstock / idiltoffolo