Casper Thomas is redacteur bij De Groene Amsterdammer en schrijft ook voor het Financieele Dagblad. Van 2017 tot 2022 was hij correspondent in de Verenigde Staten. Thomas is een van de vaste columnisten van Atlantisch Perspectief.

In 1917, toen de Verenigde Staten zich mengden in de oorlog die op het Europese continent werd uitgevochten, werd in Parijs de Cercle de L’Union Interalliée opgericht. Deze chique, besloten club is al meer dan een eeuw een ontmoetingsplaats voor leden van de Franse elite en hun internationale bondgenoten. Afgelopen voorjaar, zo berichtte Le Monde, vond daar een bijeenkomst plaats over ‘de toekomst van het conservatisme in Frankrijk en het Westen’. Hoofdspreker was Kevin Roberts, de directeur van Amerikaanse denktank The Heritage Foundation en een van de belangrijkste intellectuele invloeden op de regering-Trump.

Roberts’ bezoek paste in wat een officieel onderdeel is geworden van het huidige Amerikaanse buitenlandbeleid. Amerika zoekt ‘bondgenoten in beschaving’, zo stelde een memo dat het State Department onlangs uitbracht. Het document trekt een historische lijn van de klassieke beschavingen in Athene en Rome, via het middeleeuws Christendom en het Engelse gewoonterecht naar de stichting van Amerika. Maar waar de VS in de ogen van Trumps diplomaten doorgaat in deze traditie, blijft Europa achter. De liberale droom ligt ‘in duigen’, aldus het State Department. ‘Wat daarvoor in de plaats komt is een campagne tegen de Westerse beschaving zelf’.

In de praktijk komt dit denken neer op pogingen van Washington om de banden aan te halen met uiterst rechtse partijen in Europa, die hetzelfde denken over thema’s als migratie, cultuur en – al wordt dit impliciet gelaten – hoe een parlementaire democratie moet werken. Noem het MAGA-diplomatie: een poging om het Europese continent te vormen naar Amerika’s huidige evenbeeld.

Historisch gezien is dat nogal een omkering. Lange tijd zagen Europeanen zichzelf als beschavingshoeder en de Amerikanen als het wat ongepolijste jongere broertje binnen de Westerse orde. Nu is het de nieuwe wereld die de oude de les wil lezen, waarmee die termen ook direct achterhaald raken. Voor de nieuwe generatie Amerikaanse machthebbers is het juist hun land dat oude tradities voortzet, terwijl Europa een nieuwe orde op poten heeft gezet.

Nu zitten er nogal wat tegenstrijdigheden in dat wereldbeeld. De Amerikaanse beschavingsridders hekelen het multiculturele aangezicht van Europa, maar doen dat vanuit een land waar zeer binnenkort geen enkele etnische groep de meerderheid zal hebben. Het State Department spreekt streng over verlies aan religiositeit in Europese landen, terwijl de kerkgang in de VS achteruit holt. Zoals wel vaker is ‘beschaving’ een dunne dekmantel, in dit geval om Trump-kritische stromingen in Europa te dwarsbomen en pro-Trump partijen een opkontje te geven.

Niettemin bepalen de Amerikanen het spel. Het beschavingsdenken vindt van de weeromstuit ook in de Europese politiek nieuwe grond. President van de Europese Commissie Ursula von der Leyen kwam met het idee van een ‘Europees Democratie Schild’, een verzamelterm voor beleid dat de liberale democratie in Europa moet versterken. Nog niet beantwoord is de vraag in hoeverre dat schild ook dient ter afwering van wat er van de andere kant van de Atlantische Oceaan komt. Het is een cultuurstrijd die langzaam ontluikt: Europa versus de Verenigde Staten die strijden om de rol als ware hoeder van de Westerse democratische traditie.