ATLANTISCH PERSPECTIEF
Wanneer nemen we afscheid van de term ‘het Mondiale Zuiden’?
Victor Niekrake
Sinds het ontstaan van het debat over de verschuivingen van de internationale machtsverhoudingen is de term ‘het Mondiale Zuiden’ (Global South in het Engels) niet meer weg te denken. Wat mij betreft wordt het tijd om afscheid te nemen van deze problematische term, die de huidige geopolitieke realiteit niet meer weerspiegelt. De term ‘het Mondiale Zuiden’ vond in de jaren ’70 en ’80 zijn oorsprong binnen de Niet-Gebonden Beweging (Non-Aligned Movement). Het is daardoor een beladen term met connotaties uit de Koude Oorlog. Hoewel het de bedoeling was een neutraler begrip te introduceren, schiet ook deze benaming tekort.
Ten eerste is de term geografisch onjuist, omdat landen die volgens de Noord/Zuid-verdeling als onderdeel van het Zuiden worden gezien, feitelijk niet tot deze regio behoren. Daarnaast probeert de term de wereld te ordenen vanuit een dominant trans-Atlantische perspectief van de wereld, met als gevolg dat een hiërarchische blik in stand wordt gehouden. Dit is problematisch, aangezien de 130 landen die we onder ‘het Mondiale Zuiden’ verstaan samen twee derde van de wereldbevolking vertegenwoordigen.
Het mag duidelijk zijn dat de wereld anno 2025 inmiddels veel meer multipolair is. De wereld is inmiddels zo multipolair dat de landen die we oorspronkelijk onder ‘het Mondiale Zuiden’ scharen, gigantisch van elkaar kunnen verschillen. Daardoor doet de parapluterm geen recht aan de politieke, economische en sociale onderlinge verschuivingen tussen de landen die we juist proberen te duiden via de term ‘het Mondiale Zuiden’, zoals de verschillen tussen India en Argentinië.
Steeds vaker zien we dat in het internationale debat de voorkeur wordt gegeven aan termen als ‘niet-gebonden landen’ over de verschuivingen op het internationale toneel. Ook de term ‘niet-gebonden’ suggereert ten onrechte dat landen een keuze moeten maken tussen machtsblokken, terwijl de geopolitieke realiteit veel dynamischer is. Welke term moet men dan wel hanteren? Mijn persoonlijke Engelstalige favoriet is ‘hedging states’, het vertalen van de term naar het Nederlands laat ik graag aan een ander over.
De term ‘hedging-states’ biedt een beter alternatief omdat het de pragmatische benadering van landen weerspiegelt. De term beschrijft hoe landen strategisch gebruik maken van verschillende machtsblokken en allianties, afhankelijk van hun doelen en de geopolitieke context, deze flexibele benadering geeft landen de mogelijkheid hun eigen koers te bepalen zonder zich volledig aan één kant te binden.
De term ‘Mondiale Zuiden’ roept de bredere vraag op of we überhaupt nog containerbegrippen moeten hanteren die alle niet-westerse landen over één kam scheren. Misschien is het tijd om deze terminologie te herzien en de diversiteit binnen deze landen te erkennen, in plaats van ze onder één simplistische noemer te plaatsen.