Garen in de luxe van illusie

Het filmpje duurt enkele seconden. Een Oekraïense vluchteling wordt opgejaagd en gedwongen om ‘Free Palestine’ te roepen en zich te identificeren. Locatie: Amsterdam, waar op dat moment een Jodenjacht plaatsvindt. Chef buitenland van de Wall Street Journal, Yaroslav Tromifov, omschrijft het fragment als een treffende ‘illustratie van samensmeltende conflicten in een brandende wereld’.

Een wereld die er heel anders bij lag toen de Amerikaanse Republikein, Donald Trump, in 2016 het Witte Huis betrad. Wereldwijd is er sprake van wat politicoloog Larry Diamond een zogeheten ‘democratische recessie’ noemt. Uit het jaarlijkse Freedom in the World Report blijkt dat sinds 2006 steeds minder mensen leven in een land waar basale burgerrechten (zoals eerlijke verkiezingen, rechtsgelijkheid en vrijheid van meningsuiting) zijn gewaarborgd. Autoritaire populisten kwamen al eerder in Turkije en Venezuela aan de macht, maar knabbelen steeds meer aan de randen van stabiele democratieën. Als Hongarije bijvoorbeeld vandaag een lidmaatschap zou moeten aanvragen voor de Europese Unie, zou het – alleen al op basis van beperkte persvrijheid – niet door de ballotage komen.

De autocratie vindt ook zijn weg in het democratische straatbeeld. Het Amerikaanse programma 60 minutes onthulde eerder deze maand hoe sinds de oorlog in Oekraïne er meer dan 60 ‘mysterieuze doden’ zijn gevallen onder de politieke vijanden van Vladimir Poetin in zowel Rusland als Europa. Naast het neerschieten van een overloper in de Spaanse straten van Allicante, wordt het regime gelinkt aan diverse sabotage-aanvallen zoals een vuurbom in een Duitse wapenfabriek en een aanval op een van de grootste winkelcentra in Polen. De hoofd van de Britse veiligheidsdienst MI5 zei dat Rusland op een ‘langdurige missie is om onrust te creëren in Britse en Europese straten’.

Het is tegen deze Europese achtergrond waarin de belangrijkste NAVO-partner, de Verenigde Staten, binnenkort een president krijgt die buitenlands beleid ziet als een lopende transactie. Een serie deals, waarbij Europa verlieslatend is. Trump suggereerde in 2018 al dat NAVO-bondgenoten hun defensie-uitgaven moeten verdubbelen naar 4%. Hij kreeg na zijn tweede verkiezingsoverwinning hierin ‘gelijk’ van secretaris-generaal Mark Rutte: “je gaat het niet redden met 2%.” Juich niet te vroeg. Er is tenslotte nog een andere ‘America First’ verkiezingsbelofte: hogere belastingtarieven voor goederen uit de Europese Unie (10-20%) én China (tot 60%). Als deze verkiezingsbelofte daadwerkelijk ingelost gaat worden loopt Europa het risico overspoelt te worden met gedumpte Chinees waar. Analisten berekenden dat dit de eurozone ruim 1% van het BBP kan gaan kosten. Het vasthouden van de huidige NAVO-norm alleen al zal flink extra investeringen vragen.

Of de Trumpiaanse soep daadwerkelijk zo heet wordt gegeten is nog onzeker. Wel wordt steeds duidelijker dat de ver-van-mijn-bed-show voorbij is. De Europese luxe van jezelf onttrekken aan de scherven van militair en civiel conflict elders, jezelf gevrijwaard wanen van autocratische agenda’s en schuilen achter de rok van militaire moeder Amerika. De nietsvermoedende Oekraïense vluchteling die in Nederland veiligheid zocht moet iets van een onprettige herkenning hebben gevoeld, toen hij werd geconfronteerd met een straatbende in West-Europa die alliantie eisten in een oorlog in het Midden-Oosten die niet de zijne is.

Een unheimisch gevoel waarvan het de vraag is of het wel wordt opgemerkt door de kwakende – maar ondertussen langzaam in de luxe van illusie garende – kikkers in de Haagse Hofvijver.

Dieuwertje Kuijpers (foto: Bianca Toeps)